Kiedy Nadpobudliwość Spotyka Się z Ryzykiem Uzależnienia
Wśród osób zmagających się z uzależnieniami od substancji psychoaktywnych wyjątkowo duży odsetek stanowią osoby z ADHD – zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. To zaburzenie, które często zaczyna się w dzieciństwie, może wpływać nie tylko na sposób funkcjonowania w szkole czy pracy, ale również na wybory życiowe, w tym te związane z używkami. Badania wskazują, że osoby z ADHD mają nawet 4,6 razy większe ryzyko rozwoju uzależnienia niż reszta populacji.
Historia Jednego Przypadku – ADHD Jako „Inna Perspektywa”
Sven, 36-latek z ADHD, opisuje swoje doświadczenia jako „ciągłą chęć robienia tysiąca rzeczy naraz”. Diagnozę postawiono mu w wieku 17 lat po latach szkolnych zmagań z impulsywnością, problemami z koncentracją i nadmierną energią. Dzięki lekom nauczył się działać w sposób uporządkowany i kończyć rozpoczęte zadania. Bez nich wpadał w chaotyczny wir prób robienia wszystkiego naraz. Dziś prowadzi własną firmę i traktuje ADHD nie jako chorobę, lecz jako cechę, która pozwala mu myśleć i działać inaczej niż większość ludzi.
Objawy ADHD – Kiedy Zwykła Ruchliwość Staje Się Problemem
ADHD objawia się trzema kluczowymi symptomami:
- Hiperaktywność – nadmierny ruch i trudności w utrzymaniu spokoju.
- Deficyt uwagi – problemy z koncentracją, łatwe rozpraszanie się.
- Impulsywność – skłonność do działania bez namysłu.
Nie każde żywe i energiczne dziecko ma ADHD – różnica polega na nasileniu objawów i ich wpływie na codzienne życie. U części osób dominuje nadpobudliwość i impulsywność, u innych – rozkojarzenie i „bujanie w obłokach” (wtedy mówimy o ADS). Nieleczone ADHD w dzieciństwie często utrzymuje się w dorosłości i zwiększa podatność na zaburzenia psychiczne, a także na uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy hazardu.
Dlaczego ADHD Sprzyja Uzależnieniom?
Statystyki są alarmujące – co piąta osoba z zaburzeniem używania substancji ma ADHD. W przypadku alkoholizmu to aż 25% chorych.
Mechanizm może wiązać się z tym, że zarówno ADHD, jak i uzależnienia charakteryzuje wysoka impulsywność oraz tzw. sensation seeking, czyli potrzeba poszukiwania nowych, silnych bodźców. Dla młodych osób z ADHD eksperymentowanie z używkami bywa więc bardziej pociągające niż dla rówieśników bez tego zaburzenia.
„Chcę Czuć Się Normalnie” – Rola Używek Jako Formy Samoleczenia
Wywiady z dorosłymi pacjentami uzależnionymi i jednocześnie mającymi ADHD ujawniają, że narkotyki czy alkohol bywają sposobem na złagodzenie objawów zaburzenia. W przeciwieństwie do osób sięgających po używki dla samego efektu euforii, badani mówili o tym, że dzięki nim potrafili spokojniej pracować, kończyć zadania, a nawet uczestniczyć w rozmowach bez poczucia chaosu w głowie.
Jedna z osób wspominała: „Po niewielkiej dawce amfetaminy mogłem spokojnie porozmawiać z klientami i ogarnąć dokumenty”. Taki efekt „uspokojenia” i poczucia kontroli sprawiał, że łatwiej było im dopasować się do oczekiwań otoczenia.
Ryzyko Ukryte w Samoleczeniu
Problem polega na tym, że alkohol, kokaina czy amfetaminy jedynie maskują objawy ADHD, a jednocześnie szybko prowadzą do uzależnienia. Co więcej, osoby z ADHD w terapii odwykowej częściej niż inni uzależnieni mają dodatkowe obciążenia psychiczne – depresję, lęki czy historię prób samobójczych. W wielu przypadkach diagnoza ADHD pojawia się dopiero na etapie leczenia odwykowego, gdy choroba trwa od lat.
Dlaczego Wczesna Diagnoza Jest Kluczowa?
Im wcześniej ADHD zostanie rozpoznane i leczone, tym mniejsze ryzyko, że osoba dotknięta tym zaburzeniem będzie próbowała radzić sobie na własną rękę poprzez substancje psychoaktywne. Oprócz klasycznych leków stymulujących, takich jak metylofenidat, dostępne są dziś alternatywy bez działania pobudzającego (np. atomoksetyna), a także skuteczne terapie psychologiczne.
Dla wielu dorosłych późna diagnoza jest zarówno ulgą, jak i źródłem żalu – ulgą, bo wreszcie wiedzą, skąd biorą się ich trudności, i żalem, bo wcześniejsze rozpoznanie mogło zmienić bieg ich życia.
Wnioski
ADHD i uzależnienia często idą w parze, a impulsywność może być wspólnym mianownikiem obu problemów. Używki dla osób z ADHD bywają formą niebezpiecznego samoleczenia, która chwilowo poprawia funkcjonowanie, ale długofalowo prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia i uzależnienia. Kluczem jest szybkie rozpoznanie zaburzenia, zapewnienie odpowiedniego leczenia oraz wsparcie psychoterapeutyczne, które pozwoli radzić sobie z codziennymi wyzwaniami bez sięgania po substancje psychoaktywne.
Źródła:
Dai, Z., Harrow, S.-E., Song, X., Rucklidge, J. J. & Grace, R. C. (2013). Gambling, Delay, and Probability Discounting in Adults With and Without ADHD. Journal of Attention Disorders, 20(11).
Dirks, H., Scherbaum, N., Kis, B. & Mette, C. (2017). ADHS im Erwachsenenalter und substanzbezogene Störungen – Prävalenz, Diagnostik und integrierte Behandlungskonzepte.
Findon, J. L., Muck, A., Tøthpál-Davison, B. & Dommett, E. J. (2025). Investigating behavioural addictions in adults with and without attention deficit hyperactivity disorder. PLOS One, 20(2), e0317525.
Hartmann, C. A., Larsson, H., Vos, M., Bellato, A., Libutzki, B., Skretting Solberg, B., Chen, Q., Du Rietz, E., Mostert, J. C., Kittel-Schneider, S., Cormand, B., Ribasés, M., Klungsøyr, K., Haavik, J., Dalsgaard, S., Cortese, S., Faraone, S. V. & Reif, A. (2023). Anxiety, mood, and substance use disorders in adult men and women with and without attention-deficit/hyperactivity disorder: A substantive and methodological overview. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 151, 105209.
Nehlin, C., Nyberg, F. & Öster, C. (2014). The Patient’s Perspective on the Link Between ADHD and Substance Use: A Qualitative Interview Study. Journal of Attention Disorders, 19(4).
Rohner, H., Gaspar, N., Philipsen, A. & Schulze, M. (2023). Prevalence of Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) among Substance Use Disorder (SUD) Populations: Meta-Analysis. Int. J., Environ. Res. Public Health, 20, 1275.
Salari, N., Ghasemi, H., Abdoli, N., Rahmani, A., Shiri, M. H., Hashemian, A. H., Akbari, H. & Mohammadi, M. (2023). The global prevalence of ADHD in children and adolescents: a systematic review and meta-analysis, Italian Journal of Pediatrics, 49, 48.
Ortal, S., van de Glind, G., Franck, J., Berger, I., Yachin, N., Ivanov, I. & van den Brink, W. (2015). The Role of Different Aspects of Impulsivity as Independent Risk Factors for Substance Use Disorders in Patients with ADHD: A Review. Current Drug Abuse Reviews, 89(2), 119-133.
Young, S., Bramham, J., Gray, K. & Rose, E. (2008). The Experience of Receiving a Diagnosis and Treatment of ADHD in Adulthood: A Qualitative Study of Clinically Referred Patients Using Interpretative Phenomenological Analysis. Journal of Attention Disorders, 11(4), 493-503.
